De Nederlandse overheid verzweeg fouten in de wetgeving voor opslag van vuurwerk na het ontstaan van de vuurwerkramp in Enschede op 13 mei 2000. Dat blijkt uit documenten die boven water zijn gekomen door WOB-procedures van Overijssel Extra.

De documenten zijn vrijgegeven nadat de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van het land, in februari 2021 openbaarmaking had opgedragen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat weigerde eerder meermaals om de documenten vrij te geven waarna Overijssel Extra naar de Raad van State stapte.

Uit het nu vrijgegeven dossier van ruim 250 pagina's blijkt dat ambtenaren weten dat het gebruik van transportclassificaties voor vergunningen en opslagcapaciteiten in Nederland niet correct is. De ambtenaren schrijven zelfs letterlijk: "Wij hebben een probleem". Ook erkennen de ambtenaren dat vuurwerkimporteurs in Nederland (destijds) niet verantwoordelijk waren voor de juistheid van de classificatie, omdat internationale verdragen bepalen dat die verantwoordelijkheid bij exporterende landen ligt.

Gebruik transportclassificatie niet correct

De classificatiecodes die in het buitenland worden bepaald zijn afgegeven voor het transport, waardoor die codes niet geschikt zijn voor het voorspellen van het gedrag bij de opslag in Nederland. Deze classificatiecode wordt bepaald in het land van herkomst en moest door Nederland worden geaccepteerd. Dat komt omdat Nederland akkoord is gegaan met internationale verdagen waarin het vervoer van gevaarlijke stoffen is geregeld.

“

De classificatiecode zoals vermeld in de klasse 1 van het ADR en IMDG Code zijn gerelateerd aan het transport en staan in sterke relatie met de te bezigen verpakking! Het mag duidelijk zijn dat de verwijzing naar classificatiecodes in de vergunning niet correct is.

Ambtenaren ministerie V&W, 23 juni 2000

In de vrijgegeven documenten wordt door ambtenaren uitvoerig beschreven hoe het proces dat begint bij inkoop in het buitenland en eindigt bij opslag in Nederland verloopt. Daarbij wordt ook aandacht gevestigd op wie de verantwoordelijkheid draagt voor de juistheid van de classificatie: dat is het exporterende land. Juist die constatering hield het ministerie van Verkeer en Waterstaat eerder achter, kennelijk omdat deze conclusie werd getrokken in de context van het vuurwerkbedrijf in Enschede.

De importeur in Nederland is uiteindelijk de laatste schakel in het proces, die op geen enkele wijze invloed kan uitoefenen op de juistheid van de afgegeven classificatiecode. De importeur in Nederland heeft zich derhalve te houden aan de classificatiecode zoals die in het buitenland is afgegeven en moest op de juistheid vertrouwen.

Het gebruik van deze classificatiecode voor andere doeleinden dan waarvoor het oorspronkelijk was bedoeld (transport) zal daardoor altijd tot problemen leiden. Duidelijk is derhalve dat de vuurwerkramp in Enschede veroorzaakt werd doordat de Nederlandse overheid er zelf voor heeft gekozen om deze code te gebruiken voor wet- en regelgeving, voor het afgeven van vergunningen en voor het bepalen van de maximale opslagcapaciteit, waarbij zij de oorspronkelijke betekenis van deze (transport)classificatiecode volledig uit het oog is verloren.

Zeer technisch en wetenschappelijk

Na de vuurwerkramp op 13 mei 2000 werden directeuren van de vuurwerkopslag S.E. Fireworks veroordeeld wegens het vermeend opslaan van "te-veel-en-te-zwaar" vuurwerk. De notities van ambtenaren over de fouten in de wetgeving die de ramp veroorzaakten werden in het strafproces tegen beide directeuren verzwegen waardoor zij onterecht werden veroordeeld tot celstraf.

Die veroordeling was onder andere gebaseerd op een rapportage van onderzoeksinstituut TNO. Het onderzoeksinstituut verzweeg echter dat het controleren van de juistheid van de classificatie "zeer technisch en wetenschappelijk is" en dat op geen enkele wijze te herkennen is of de classificatiecode op de verpakking van het product juist is. Ook de ambtenaren van het ministerie van Verkeer en Waterstaat zwegen over de bekendheid met de bepaling van (transport)classificatiecodes in het buitenland en de fouten in de wetgeving in Nederland.

“

De mogelijkheden om de naleving van de classificatievoorschriften te controleren zijn beperkt. Niet omdat de voorschriften niet duidelijk zijn, maar omdat een dergelijke controle zeer technisch en wetenschappelijk is en gepaard gaat met zeer hoge kosten.

[..]

Bovenstaand probleem wordt versterkt op het moment dat er sprake is van zogenaamd professioneel vuurwerk. Dit vuurwerk is zeer divers en kan op geen enkele wijze worden herkend als zijnde behorend bij een classificatiecode.

Rijksverkeersinspectie en onderzoeksinstituut TNO, 30 juni 2000

De rechter oordeelde uiteindelijk dat het bedrijf kon weten dat zij "te-veel-en-te-zwaar" vuurwerk hadden opgeslagen omdat zij werkten met dergelijke producten. Indien de rechter op de hoogte was geweest van de ontlastende bevindingen over het niet kunnen herkennen van professioneel vuurwerk als zijnde behorend bij een classificatiecode omdat dit zeer technisch en wetenschappelijk is, dan zou dat ongetwijfeld tot vrijspraak hebben geleid. Indien dergelijke bevindingen eerder bekend zouden zijn geweest, dan zou dat ook hebben geleid tot het door de overheid moeten erkennen van fouten en tot het verbeteren van haar beleid.

Maar de rechter was niet op de hoogte omdat cruciale informatie werd achtergehouden. Uiteindelijk werd dan ook geoordeeld dat het bedrijf had moeten weten dat zij werkten met vuurwerk dat 'onjuist' was geclassificeerd: een grote gerechtelijke dwaling.

Gerechtelijke dwaling leidt tot fout en gevaarlijk beleid

Na de vuurwerkramp in Enschede heeft de Nederlandse overheid haar beleid omtrent vuurwerk aangepast. Op 22 januari 2002 heeft het een zogenaamd Vuurwerkbesluit aangenomen waarin nieuwe regels staan over het in- en uitvoeren, opslaan, bewerken, afleveren, het voorhanden hebben en het afsteken van vuurwerk. Deze nieuwe regels zijn in 2004 in werking getreden.

Het nieuwe Vuurwerkbesluit lijkt op het eerste gezicht misschien een stap in de goede richting, maar dergelijke wetgeving heeft het bestaande probleem alleen maar vergroot. Dat komt omdat de Nederlandse overheid ook in 2021 nog steeds extra betekenissen toekent aan de classificatiecodes die oorspronkelijk alleen bedoeld waren voor transport. En blijkt de classificatiecode achteraf toch 'onjuist' te zijn na een nieuwe calamiteit? Dan is nu ineens de importeur wél verantwoordelijk voor de juistheid van de classificatie.

Nooit heeft de Nederlandse overheid oog gehad voor het ontstaan van drukopbouw in opslagplaatsen waardoor de (transport)classificatiecode zijn waarde geheel dreigt te verliezen bij calamiteiten. Na de vuurwerkramp in Enschede werd dus ook gemakshalve gesteld dat de catastrofe het gevolg was van een onjuiste classificatie in plaats van het onjuiste beleid voor opslag. Het nieuwe Vuurwerkbesluit gaat zelfs zo ver dat geïmporteerd vuurwerk heden ten dage in nog dikkere betonnen en/of stalen constructies moet worden opgeslagen. Dat is zelfs het geval bij iedere lokale vuurwerkwinkel.

Het gebruik van explosiedrukontlasting, zoals bijvoorbeeld plofdaken, voor de opslag van vuurwerk is in Nederland in 2021 nog altijd niet toegestaan. Dat is opmerkelijk omdat beveiligingstechnieken voor explosies in andere branches al decennia lang erkend en standaard zijn. Doordat deze drukontlastende mechanismen nog steeds niet worden voorgeschreven, zal het risico op een nieuwe vuurwerkramp in Nederland blijven bestaan en zal het gebruik van (transport)classificatiecodes bij opslag van vuurwerk altijd onbetrouwbaar blijven.